[Bron
NRC]
De aanleiding
Chef-kok Jonathan Karpathios van restaurant Vork en Mes in Hoofddorp zei op 19 april 2013 in de Volkskrant dat er in Nederland geen kruiden zijn waaraan je dood kunt gaan.
De uitspraak kwam als volgt tot stand. „Dadelijk pluk ik iets verkeerds en word ik doodziek”, stelde de interviewer. Daarop zei Karpathios: „Dat valt wel mee. In Nederland hebben we geen kruiden waar je aan doodgaat. Ik ben ze nog nooit tegengekomen. We worden geregeerd door angst tegenwoordig. Mensen zijn steeds banger, daardoor durven ze geen nieuwe dingen uit te proberen. Dat wordt erg overdreven. Ik ben nog nooit ergens ziek van geworden. En mijn gasten ook niet.”
nrc.next-lezer Liesbeth Spreeuwenberg vroeg ons de stelling te controleren. We checken of er in Nederland geen kruiden zijn waaraan je dood kunt gaan.
Definiëring
Karpathios heeft het specifiek over kruiden. Een kruid is een plant met een ‘niet-houtachtige stengel’, en wordt gebruikt om een speciale smaak of geur aan iets te geven, zo staat in de Van Dale. Het gaat in deze next.checkt om kruiden die in in Nederland groeien, en niet om geïmporteerde kruiden. Karpathios doet zijn uitspraak namelijk in die context. Paddestoelen en andere schimmels vallen niet onder het rijk der planten, en laten we daarom buiten beschouwing.
En, klopt het?
De uitspraak van Karpathios is onjuist: in Nederland komen wel dodelijk giftige kruiden voor. Dit zeggen vier deskundigen: Martin van den Berg (hoogleraar toxicologie aan de Universiteit Utrecht), Fred de Vries (auteur van het boek Gevaarlijke Planten), Roel Lemmens (universitair docent biosystematiek aan de Wageningen Universiteit) en Rob Verpoorte (emeritus hoogleraar farmacognosie en plantencelbiotechnologie aan de Rijksuniversiteit Leiden).
Als je geen plantendeskundige bent, is het plukken van wilde kruiden of bladeren een onverantwoorde onderneming, zegt Van den Berg. „Wel is het zo dat de dosis het gif maakt: het maakt nogal uit of je veel of weinig van de kruiden voor de maaltijd gebruikt, of er thee van maakt.” Dit sluit aan bij de vaak aangehaalde uitspraak van de Duits-Zwitserse arts en theoloog Paracelsus (1493-1541): ‘Alle Ding’ sind Gift, und nichts ohn’ Gift; allein die Dosis macht dass ein Ding kein Gift ist’ (alle dingen zijn gif en niets is zonder gif; alleen de dosis zorgt ervoor dat iets niet giftig is).
Hoeveel giftige kruiden er precies groeien in Nederland, is niet bekend. Maar op basis van de reacties van de experts is het zeker dat het minimaal om een tiental kruiden gaat.
In het boek Gevaarlijke Planten (2010) staan honderd verschillende giftige planten beschreven, die op een paar na allemaal in Nederland groeien. De auteur van het boek, Fred de Vries, vertelt next.checkt welke planten uit het boek giftige kruiden zijn, met een mogelijke toepassing voor eten of drinken.
Een overzicht, gebaseerd op het boek:
Kalmoes: een rietachtige oeverplant, kan de darm aantasten door aanwezigheid van het kankerverwekkende bèta-asarone.
Gagel: een struik, werd vroeger als voorloper van hop in bier gebruikt. De bladeren zijn giftig, ze zijn vruchtafdrijvend (veroorzaken abortus).
Boerenwormkruid: werd gebruikt om pudding en gebakken eieren mee te kruiden. De giftigheid van deze plant is onder andere het gevolg van de aanwezigheid van de stof thujon, die hersen- en levercellen aantast. Daarom wordt het kruid ook als wormafdrijvend middel toegepast.
Bijvoet: bevat ook de stof thujon. Andere giftige stof is onder meer cineool.
Alsem: geeft de alcoholische drank absint zijn kenmerkende bittere smaak, bevat ook thujon. De drank was sinds 1909 in Nederland verboden, maar is inmiddels weer verkrijgbaar.
Mierik: bij grotere hoeveelheden ga je overmatig zweten, en je krijgt last van desoriëntatie en irritatie aan de maagwand en de ingewanden. Ook verlies je spierkracht en er kan bloederige diarree ontstaan.
Andere voorbeelden van dodelijke kruiden die in Nederland groeien: de
gevlekte scheerling, de
waterscheerling, het
vingerhoedskruid,
valkruid en
oleander. Het verschil met het overzicht hierboven is dat deze vijf van oudsher niet in eten en drinken worden gebruikt. De gevlekte scheerling werd in het oude Griekenland onder andere gebruikt om doodvonnissen uit te voeren. In het algemeen kunnen alle delen van de plant giftig zijn, variërend van de wortels en bladeren tot de zaden, zegt Van den Berg. „Veelal zijn de vruchten het minst giftig, de pit is doorgaans juist erg giftig.”
Conclusie
Kok Jonathan Karpathios stelt dat er in Nederland geen kruiden groeien waaraan je dood kunt gaan. Het tegendeel blijkt waar. Er is een tiental (dodelijk) giftige kruiden dat in Nederland groeit. Of je wel of niet aan een kruid overlijdt, hangt af van de hoeveelheid die je tot je neemt: de dosis maakt het vergif. next.checkt beoordeelt de stelling van Karpathios als onwaar.
