Dalmatische chrysant

De Dalmatische chrysant (Tanacetum cinerariifolium) is een soort binnen de wormkruidigen. Nederlandse broertjes en zusjes zijn bijvoorbeeld boerenwormkruid (Tanacetum vulgare), moederkruid (Tanacetum parthenium) en tuilganzebloem (Tanacetum corymbosum). Hoewel de naam Dalmatische chrysant doet vermoeden dat deze plant uit de Balkan afkomstig is, komt hij ook voor in uitgestrekte delen van Azië.

Het is een wormkruid die tot een 45 tot 100 centimeter kan opgroeien. Hij is in het bezit van de typische blauwgrijze bladeren die vastzitten aan rechtopstaande stelen. De bloemen zijn geel met witte kroonblaadjes.

Deze plant is economisch van grote waarde omdat het een natuurlijke bron is voor pyrethrum, een insecticide. Er wordt gedacht dat de Chinezen al vóór het jaar 1000 vChr wisten dat deze plant insectenwerende eigenschappen bevat. De gedroogde bloemen worden verpulverd en de actieve componenten, de pyrethrines, worden daar vervolgens uitgehaald. De insecticide wordt verkocht in een oplossing (water of olie) of als poeder. Pyrethrines vallen de zenuwstelsel van alle insecten aan en zorgen dat (vrouwelijke) muskieten niet bijten. In hogere hoeveelheden werken de stofjes als insecticide en in lagere hoeveelheden zijn ze insectwerend.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Tanacetum, is afkomstig uit het Latijn en betekent ‘wormhout’ en dus werd de plant zelfs door de Romeinen al voor ontworming gebruikt. Maar we kunnen nog verder terug in de geschiedenis en dan ontdekken we dat de Romeinen het woord uit het oud-Grieks hebben geleend: athanasia (ta verwisselde onderweg wel eens vaker met at) betekende ‘ontsterfelijkheid’ (a is ‘niet’ en thanatos is ‘dood’). Het tweede deel, cinerariifolium, is een combinatiewoord uit het Latijn: cinerarius betekent 'as' en folium is 'bloem'. Samen verklaart het de oude bereidingswijze van pyrethrum.

Maar, behalve pyrethrines, kan de Dalmatische chrysant nog een interessant trucje: deze soort kan namelijk een feromoon aanmaken met de naam ( E )-β-farnesene (ofwel EβF)[1]. Als een bladluis wordt aangevallen door een lieveheersbeestje scheidt hij uit angst een piepklein beetje van dat feromoon af. Dat ruiken andere lieveheersbeestjes en die komen dus op het slagveld af. De Dalmatische chrysant wordt dus bezocht door lieveheersbeestjes die denken dat er een bladluis op het menu staat. Met andere woorden: deze plant heeft een soort methode om vraatschade al bij voorbaat te voorkomen.

Voor de mens is de Dalmatische chrysant niet echt gezond, want deze plantensoort kan ernstige allergische reacties opleveren. Langdurig contact met de gedroogde bloemen zal leiden tot allergische dermatitis, allergische rhinitis (neusverkoudheid) en astma.

[1] Li et al: Defense of pyrethrum flowers: repelling herbivores and recruiting carnivores by producing aphid alarm pheromone in New Phytologist – 2019. See here.