Stijve ogentroost

De stijve ogentroost (Euphrasia stricta) is een halfparasiet, die wel bladgroen bezit, maar ook met zijn zuigwortels water en zouten aan de wortels van kruiden en grassen onttrekt. Het is een in Nederland zeer zeldzame beschermde eenjarige plant. De stijve ogentroost heeft witte buisvormige bloemen met een gele keelvlek en paarsige aderen in de boven- en onderlip.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Euphrasia, vernoemt één van de Griekse Gratiën. Dat waren zusjes en dochters van Zeus met de namen Euphrosyne (‘blijheid’), Aglaea (‘glans’) en Thalia (‘bloei’). De naam Euphrosyne komt weer van het oudere euphrosynos dat zoiets als ’blijdschap’ betekende. Het tweede deel, stricta, komt uit het Latijn en betekende ‘stijf’ of ‘stram’. Ook in Nederland kennen we het woord ‘strikt’ (als in strikte naleving van de wet) dat dezelfde betekenis heeft.

De stengels van de bloeiende ogentroost zouden ontstekingsremmende en bacterieremmende, samentrekkende en verzachtende stoffen bevatten. Die stoffen zouden vooral werkzaam zijn op de tere huid rond de ogen en de slijmvliezen. Daarom werd de plant al vanaf de Middeleeuwen door lichtgelovige mensen gebruikt voor kompressen en als oogwater bij geïrriteerde en branderige ogen.

Dat juist in de duistere 14de eeuw de stijve ogentroost plots in de medische schijnwerpers kwam had te maken met de zogenaamde signatuurleer. Volgens dat bijgeloof dacht men dat bepaalde uiterlijke kenmerken van een plant, die leken op delen van het menselijk lichaam, aanwijzingen gaven dat ze voor de behandeling van klachten van precies dat deel gebruikt konden worden. De stijve ogentroost had paarsige aderen op de bloembladeren en die aderen leken op een ontstoken oog.

In de stijve ogentroost worden in kleine hoeveelheden wel enkele werkzame stoffen aangetroffen, zoals de iridoïde glycosiden aucuboside (aucubine) en ixoroside. Beiden werken inderdaad in lichte mate ontstekingsremmend omdat ze bedoeld zijn als verdediging tegen vraatschade en plagen. Voor mensen smaken deze stoffen behoorlijk bitter.

Er zijn ondertussen wat wetenschappelijke onderzoeken verricht om te kijken of de stijve ogentroost mogelijk toch werkzaam was bij oogproblemen. Een écht dubbelblind onderzoek werd verricht tijdens een epidemie van virale conjunctivitis (bindvliesontsteking in het oog). Bijna 1000 mensen kregen óf wat druppeltjes met ogentroost óf een placebo en het resultaat was dat er achteraf geen enkel verschil bleek te zijn tussen beide groepen.

Maar als het niet werkt, zo zult u zich nu afvragen, waarom staat de stijve ogentroost dan tussen de gevaarlijke planten? Omdat blijkt dat het water waarin de stijve ogentroost is opgelost de neiging heeft niet altijd steriel te blijven. Met als gevolg een nieuwe oogontsteking.