Kardinaalsmuts

Wie eens even een moment de tijd neemt om naar de weinig opvallende, kleine bloemen van de (wilde) kardinaalsmuts (Euonymus europaeus) te kijken, ziet al snel dat de Nederlandse naam voor de struik enorm goed gekozen is: De bloemen met vruchten lijken echt sprekend op het paarsige hoofddeksel van een katholieke kardinaal in vroeger tijden.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, euonymus, is afkomstig uit het Oudgrieksrieks en is een combinatiewoord van from eû (εὖ) 'goed' en ónoma (ὄνομα) 'naam'. Samen betekent het dus zoiets als ‘goede naam’ of ‘staat goed bekend’. Het tweede deel, europaeus, is natuurlijk eenvoudig te verklaren: het is ‘europese’.

Op deze plaats en op dit moment is het misschien interessant om eens iets over de oorsprong van het woord ‘Europa’ te zeggen. De meeste taalgeleerden zijn het er vreemd genoeg over eens dat het woord uit het Oudgrieks stamt en een combinatiewoord is van eurús (εὐρύς) 'breed' en ṓps (ὤψ) 'gezicht'. Samen zou het dus vertaald moeten worden als ‘breed gezicht’ en dat zou moeten wijzen op de manier waarop de oude Grieken ons, als barbaarse rest van Europa, moeten hebben gezien. Een veel betere verklaring is echter om het woord ‘Europa’ via het Semitisch of Phoenisisch te verklaren: erebu of ereb betekende zoiets als ‘ondergaan (van de zon)’ of ‘west’ en dan klopt het verhaal een stuk beter. Europa is dan niet anders dan het avondland, gezien vanuit het Midden-Oosten. Vergelijkbaar hiermee is de oude Griekse god Erebus (‘Diepe duisternis of schaduw’).

Kinderen voelen zich soms aangetrokken tot de aantrekkelijke rijpe oranje vruchtjes, maar daarvan moeten dan wel een behoorlijk aantal worden opgegeten om de negatieve effecten te laten optreden. Eigenlijk is de hele struik giftig. De kardinaalsmuts is levensgevaarlijk door zijn sterke laxerende werking. De kardinaalsmuts bevat pyridine alkaloïden, waaronder euoverrine A, euoverrine B en euophelline. Van deze stoffen wordt op het moment onderzocht of ze als insecticide inzetbaar zijn. Ook bevat het de alkaloïden theobromine, dezelfde stof die ook de bitterheid van cacao veroorzaakt, en zelfs cafeïne plus het extreem bittere terpeen. Symptomen van inname zijn overgeven, diarree, algeheel gevoel van zwakte, rillingen, coma en stuiptrekkingen. Bovendien kan er ernstige lever- en nierschade ontstaan. Gezien deze symptomen is uiteindelijk de dood niet uit te sluiten.

Het hout van de kardinaalsmuts is enorm hard en daardoor was het erg geschikt om spinnewielen van te maken. In het Engels en Duits heet de struik daarom ook de European splindle en Spindelbaum. In het Frans wordt hij fusain (‘houtskool’) genoemd en daarmee wordt weer een ander gebruik van de kardinaalsmuts duidelijk.