Waterscheerling

De waterscheerling (Cicuta virosa) geldt als de meest giftige plant van onze flora. De plant bewoont de koelere streken van het noordelijke halfrond. Vooral het eten van de wortelstok kan voor mens en (gewerveld) dier al in zeer korte tijd dodelijke gevolgen hebben, maar daarover later meer.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Cicuta, wordt in het algemeen verklaard als zijnde de naam voor de plant in de tijd van het oude Rome, maar zo gemakkelijk werkt dat natuurlijk niet. In het Latijn werd met Cicuta ook de afstand tussen twee knopen van een holle rietstengel bedoeld en het was een benaming voor fluit of pijp. Die werden er vroeger van gemaakt. Het tweede deel, virosa, is geleend van het Latijnse vīrōsus, wat 'stinkende (modder)' betekent en dat vertelt ons iets over de groeiplaats van de plant: in de veengebieden van Friesland tref je hem vrij algemeen aan.

De knolvormige wortelstok en stelen bevatten een gele, olieachtige vloeistof, die doordringend riekt naar selderij of pastinaak en dat zorgt soms voor problemen omdat mensen ten onrechte kunnen denken dat de waterscheerling eetbaar is. Vooral vee lijkt gevaar te lopen en koeien kunnen binnen een kwartier na het opeten sterven. In Engeland wordt de plant daarom ook wel ‘cowbane’ genoemd.

Het belangrijkste giftige bestanddeel van die gele vloeistof heet cicutoxine, dat chemisch gezien tegelijkertijd een polyyne en een alcohol is. Bovendien bevat het cicutol, cicudiol en falcarinol. Vooral de cicutoxine heeft invloed op het centrale zenuwstelsel waar het de werking van de neurotransmitter acetylcholine zodanig kan beïnvloeden dat het tot de dood zal leiden. Bij mensen veroorzaakt het binnenkrijgen van de kleinste hoeveelheid cicutoxine vaak al binnen een uur symptomen van misselijkheid, overgeven en vreselijke maagpijnen. Dit kan uiteindelijk leiden tot ernstige en pijnlijke spierspasmen, toevallen en uiteindelijk tot de dood. Mocht je het toevallig overleven dan heb je kans dat je de rest van je leven last hebt van een retrograde amnesie. Dat is geheugenverlies die je een periode voordat men ziek werd laat vergeten. Ook blijven patiënten vaak last houden van permanente neurologische schade.

Wetenschappers zijn het er nog steeds niet over eens of het nu de waterscheerling of de gevlekte scheerling was die gebruikt werd als basis voor het beroemde gif waarmee de Griekse wijsgeer Socrates in het jaar 399 voor Christus zijn eigen leven beëindigde. Men ziet daarbij geheel over het geleerde hoofd dat de waterscheerling heel zeldzaam of zelfs afwezig is in het Middellandse Zeegebied, terwijl de gevlekte scheerling daar veel uitbundiger groeit. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat de waterscheerling als officieel staatsgif werd toegepast.