Zuurbes

De familie waartoe de zuurbes (Berberis vulgaris) behoort, de berberisfamilie (Berberidaceae), is onderwerp van nogal wat gepuzzel onder botanici. De al eerder besproken mahonie (Mahonia aquifolium) behoort volgens sommigen ook tot deze familie, maar is door anderen met een strenge blik naar een eigen plek buiten de familie geplaatst. De zuurbes was vroeger de enige berberissoort, die in Nederland voorkwam, maar de vaderlandse flora is door exotische wereldreizigers een stuk ingewikkelder geworden want ondertussen verblijven hier te lande ook al de Roze berberis (Berberis aggregata) en de Japanse berberis (Berberis thunbergii).

De zuurbes is een gedoornde struik van maximaal vier meter hoog. Hij bloeit in de voorzomer met gele bloemen, waarna in de nazomer fraaie karmozijnrode bessen zullen verschijnen. Deze bessen zijn superzuur als gevolg van het hoge gehalte aan vitamine C. De naam van de struik is daarom bijzonder goed gekozen. De bessen en de zaden zijn overigens de enige delen van de zuurbes, die niet giftig zijn.

[Foto: Algirdas]

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Berberis, is een verbastering van de Griekse term barbaroi, dat 'stotteren' heeft betekend. Grieken meenden dat iedere vreemdeling, die geen Grieks kon spreken, wel een spraakgebrek moest hebben. Wij herkennen tegenwoordig in het woord 'barbaar' nog steeds de oorsprong van de term. De Arabieren hebben het woord ook al van de Grieken geleend en vrijwel dezelfde betekenis vastgehouden: al-Barbar werd gebruikt voor iedereen die niet hun taal sprak. Een woord waar de Berbers nog steeds het slachtoffer van zijn. Het tweede deel, vulgaris, betekent, zoals we al een aantal malen eerder hebben gezien, gewoon 'gewoon'.

Jawel, ook de zuurbes is giftig als gevolg van berberine, een alkaloïde. Teveel binnenkrijgen van deze berberine kan zorgen voor gevoelens van misselijkheid, overgeven, een plotseling hoge bloeddruk, ademhalingsstoornis en een probleem dat men paresthesias noemt: abnormale sensaties als tintelingen en doofheid van de huid.

In een pil gestopt worden deze nadelen echter voordelen, want de wetenschap heeft ontdekt dat de gifstoffen in de zuurbes een veelbelovend medicijn kan opleveren voor uiteenlopende ziektebeelden als diabetes, obesitas, hart- en vaatziekten en kanker. De zuurbes lijkt zelfs een mogelijke toekomst te hebben als plantaardig antidepressivum.

Met een zo grote potentiële toekomst in het verschiet zou je verwachten dat de zuurbes nu grootschalig wordt aangeplant, maar ook dat lijkt weer geen goed idee want de struik is een gastheer voor een schimmel met de onheilspellende naam van zwarte roest (Puccinia gramius). Zwarte roest is een plantenziekte, die nogal wat soorten graan op het menu heeft staan. Daarom is aanplant van de zuurbes op vele plaatsen verboden.