Taxus

Gif in een kleine dosis noemen we medicijn en medicijn in een grote dosis noemen we gif. Waar precies de scheidslijn ligt tussen gif en medicijn is nooit duidelijk. Het hangt vaak gewoon af van je eigen lichaam.

De taxus (Taxus baccata) is een naaldboom die in heel West-Europa inheems is. Het is een altijd groene boom, die tot zo’n 20 meter hoog kan groeien. Hij kan zo ongelofelijk oud worden dat het nog steeds onmogelijk is om de maximale leeftijd te schatten. Er zijn berichten dat er bomen bestaan die bijna 10,000 jaar oud zijn geworden.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Taxus, is afkomstig van het Griekse woord taxon dat ‘boog’ betekende. Het harde taxushout werd voor het maken van pijlen en bogen gebruikt. De tweede naam baccata betekent in het Latijn ‘besdragend’.

Dat wij hier tegenwoordig algemeen de Latijnse naam taxus gebruiken is eigenlijk vreemd omdat de oud-Nederlandse vorm ‘ijf’ of zelfs ‘venijnboom’ minstens zo goed te gebruiken zijn. Het woord ‘ijf’ is een oeroud woord dat zijn oorsprong in het oud-Germaans heeft. In Engeland noemen ze de boom yew, waarmee ook duidelijk wordt hoe een ‘f’ in de loop der eeuwen kan veranderen naar een double v ofwel een ‘w’.

Behalve het vruchtvlees van de bessen is de boom uiterst giftig. Die giftigheid is het gevolg van de aanwezigheid cyanide en verschillende alkaloïden, de taxines. Het hout blijft giftig, zelfs als het al ingedroogd is en verwerkt tot meubels. De vergiftigingsverschijnselen zijn, onder andere, spiertrillingen, stuiptrekkingen, ademhalingsmoeilijkheden en hartverlamming, maar die verschijnselen worden vaak niet opgemerkt omdat de dood te snel intreedt. Het is een bijzonder ongezonde boom.

Mede door hun giftigheid worden de bomen daadkrachtig uit het land der levenden geweerd. Een eeuwenoud gebruik is echter om taxusbomen op begraafplaatsen aan te planten. Onbewust wordt hierbij een verbinding gemaakt met de lange levensduur van de boom: hij zal tot in de eeuwigheid de doden bewaken.

Maar die dodelijke giftigheid heeft in dit geval ook weer zijn positieve kanten. Zoals we al in de eerste zin probeerden te verklaren, heeft gif soms medicinale toepassingen. Uit de bast van de taxus wordt namelijk een stofje gehaald dat, na een bewerking, een medicijn (taxol) oplevert dat zeer werkzaam is tegen eierstok- en borstkanker. In plaats van chemo-therapie is het dus phyto-therapie geworden.

Voor het produceren van één kilo taxol is zo’n 9.000 kilo schors nodig. Er bestaat in Nederland ondertussen een goed werkend systeem van inzameling van snoeiafval van de taxus.