Ridderspoor

De ridderspoor (Delphinium ajacis) zou, als het een vogel was geweest, als dwaalgast bestempeld kunnen worden. Inheems is hij in zuidelijke streken van Europa, maar hij heeft ook nog wel eens de neiging om uit tuinen te ontsnappen. Van de ridderspoor bestaan wereldwijd ongeveer 250 verschillende soorten die vanwege hun fraaie bloemen veelvuldig in tuinen worden aangeplant. Voor het gemak beperken wij ons hier tot de ridderspoor, die in Europa het meest wordt aangetroffen.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Delphinium, refereert aan het het Oudgriekse woord delphís (δελφίς) dat 'dolfijn' betekent. Als je fantasie groot genoeg is kun je soms in de blaadjes van de bloem een dolfijn herkennen. Het tweede deel, ajacis, heeft een mythische betekenis en vernoemt de Griekse held Ajax, afgeleid van het Oudgriekse Aías (Αἴας). Er wordt gezegd dat de bloem voor het eerst in Griekenland verscheen toen Ajax stierf. Wanneer er een verbinding genoemd wordt tussen het sterven van een toenmalige beroemdheid en een bloem wilde men in de meeste gevallen aangeven dat die bloem dodelijk giftig was. Het was een soort onderhuidse informatie die in vroeger tijden enorm belangrijk was.

Welnu, dat is in het geval van de ridderspoor beslist niet ten onrechte omdat het opeten van ieder deel van de plant zal leiden tot een gevoel van brandende lippen, gevoelloosheid van de keel, maagkrampen, vreselijk overgeven en diarree, toenemende verzwakking van de spieren en spasmes, een steeds zwakkere pols, verlamming van het ademhalingssysteem, stuiptrekkingen, totale verlamming en uiteindelijk de onvermijdelijke dood. Die verschijnselen zijn het gevolg van een aantal bijzonder giftige alkaloïden, waarvan delphinine en ajacine de belangrijkste zijn.

Een Engelse volksnaam voor de ridderspoor was lousewort (‘luiswortel’) en je moest het als een tinctuur in je haar inbrengen om van die vervelende luizen en neten af te komen. Het werkte en ook dat geeft al aan dat de plant een behoorlijke giftigheid moet hebben. Ondanks die mogelijk fatale afloop gebruikten de mensen in vroeger tijden toch ook aftreksels van de plant in de hoop dat het kwalen als astma en waterzucht kon genezen. In het land van Dracula, Transsylvanië in Roemenië, werd het ingezet om heksen uit de stallen te weren.

De naam 'ridderspoor' is afkomstig van de vorm van de bloemblaadjes waarin een spoor van een ridder werd gezien. Dat dergelijke benamingen in het Europese taalgebied een soort algemene oorsprong moeten hebben gehad wordt bewezen door de Engelse en Franse namen voor dezelfde plant. In het Engels heet hij larkspur en dat betekent ‘leeuwerikspoor’, terwijl hij in het Frans pied d'alouette (‘poot van de leeuwerik’) wordt genoemd.