Herfsttijloos

Het herfsttijloos (Colchicum autumnale) is een herfstbloeier en stamt oorspronkelijk uit West-Azië en het Middellandse Zeegebied, maar komt nu in vrijwel geheel Europa voor met uitzondering van het uiterste noorden. In Nederland is hij zeldzaam en gaat hard achteruit.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Colchicum, vernoemt een gebied aan de oostkust van de Zwarte Zee dat ooit de naam Colchis had en nu Georgië omvat. Het was beroemd als eindbestemming van de Argonauten, woonplaats van de koningsdochter Medea en omdat het zo afgelegen was het speciale domein voor allerhande tovenarij. De reis van de Argonauten was een Griekse expeditie onder leiding van Jason om het Gulden Vlies uit Colchis te halen. Het tweede deel, autumnale, is Latijns en betekent ‘herfst’. De Nederlandse naam ‘tijloos’ is onderweg een ‘d’ verloren: vroeger werd hij ‘tijdloos’ genoemd omdat hij zo laat ‘uit de (bloei)tijd’ bloeide. In het Engels heet hij de autumn crocus (‘herfstkrokus’) en daar beginnen direct de problemen.

Voor leken lijkt hij verdacht veel op de wilde krokus (Crocus vernus), maar hij zit tjokvol met de alkaloïde colchicine. Deze stof is antimitotisch en het verstoort de celdeling (mitose). Tijdens de celdeling doorloopt het genetisch materiaal een aantal stappen waarlangs er een verdubbeling van dit genetisch materiaal wordt gerealiseerd. Dit is nodig om van één cel tot twee cellen te kunnen komen. Deze colchicine maken deze verdubbeling onmogelijk.

Bij gezonde mensen, die zo onfortuinlijk zijn om de herfsttijloos te eten, betekent dat dus grote problemen. De eerste 4 tot 12 uur is er schijnbaar niets aan de hand, maar onderhuids doet de colchicine al zijn verwoestende werk. Er ontstaat leukocytosis (verhoogd niveau van witte bloedlichaampjes), maag- en darmproblemen (vochtverlies) and hypovolemische shock (als gevolg van onvoldoende circulerend vocht in het lichaam). Vervolgens krijg je last van hartritmestoornissen, hartfalen, je darmen stoppen met werken, lever en je nieren gaan in staking, ademshalingsstoornissen, bloed krijgt stollingsproblemen, en zo meer. Mocht je zo gelukkig zijn om al deze problemen te overleven dan heb je na 5 tot 7 dagen nog de kans dat al je haar uitvalt. Er bestaat geen tegengif.

Het totale beeld lijkt dus een beetje op dat van een chemokuur en dat klopt: omdat de colchicine de celdeling verstoort, verstoort het ook de celdeling van een kankercel. De werking is echter zo onvoorspelbaar dat medici het maar hebben vervangen door meer betrouwbare alternatieven.

Maar ondanks zijn giftigheid is het als ontstekingsremmend en pijnstillend geneesmiddel toegestaan voor de behandeling van jicht, de Ziekte van Behçet en erfelijke Familiale Middellandse-Zeekoorts (FMF).

In de volksgeneeskunde werd de plant ooit gebruikt tegen geelzucht. Da’s niet slim want geelzucht is een probleem van de lever en colchicine beschadigt de lever nog veel meer.

Herfsttijloos speelt ook een belangrijke rol in het boek 'The Redemption of Alexander Seaton' van Shona Maclean, nichtje van de beroemde schrijver Alistair Maclean. Zie hier.