De pijpbloem
(Aristolochia clematitis) is inheems in Zuid-Europese landen. De plant is daar al zo lang in cultuur dat het oorspronkelijke stamland niet meer met zekerheid is vast te stellen. Als artsenijgewas is zij via klooster- en kasteeltuinen verder noordwaarts tot zelfs in ons land verspreid. De pijpbloem verspreidt zich hier via de steeds verder kruipende wortelstokken en daarmee ontstaat tegelijkertijd een probleem: de planten zijn allemaal klonen van elkaar en daardoor kunnen ze zich niet meer op de normale manier via bestuiving vermeerderen.
Het eerste deel van de wetenschappelijk naam,
Aristolochia, is een combinatiewoord uit het Oudgrieks:
áristos (ἄριστος) wat 'het beste' - en komt ook voor in ons woord ‘aristocratie’ - betekent, gecombineerd met
lokheía (λοχεία) 'bevalling' of 'kraambed'. Samen zegt het iets over het gebruik van deze plant om bevallingen in te leiden en te vereenvoudigen. In het Engelse taalgebied heet de plant
birthwort (‘geboortewortel’). Het tweede deel,
clematis, komt ook uit het Oudgrieks:
klḗma (κλήμα) betekent zoiets als ‘lange soepele ranken’.
We hebben al gezien dat de plant in verband werd gebracht met het opwekken van weeën en bevallingen. Het kan dus niet anders dan dat er een giftig aspect aan de pijpbloem verbonden is. Dat klopt want de wortels en de steel bevatten aristolochiazuren, die bij inname de nieren beschadigen en bovendien kankerverwekkend zijn. Die giftigheid is zelfs zo potent dat het wordt ingezet als rattengif. Maar in de volksgeneeskunde wordt soms veel te lichtvoetig over deze problemen heengestapt en wordt de plant, behalve bij de al genoemde bevallingen, gebruikt bij vochtafdrijving, wondheling en eczeem. Het zou ook werken als een middel tegen infecties en helpen bij de wondheling en tegen spasmen.
Recent onderzoek lijkt aan te tonen dat de pijpbloem de oorzaak is van duizenden gevallen van nierfalen in Oost-Europa waar de plant ongemerkt in het meel terecht is gekomen en met het brood is opgegeten
[1].
In een kliniek in België werd de plant nog niet zo lang geleden ingezet voor de behandeling van overgewicht met als gevolg nierfalen en nierkanker bij zo’n 100 vrouwen. Toen 39 van deze vrouwen hun vernietigde nieren chirurgisch moesten laten verwijderen bleek dat de nierkanker zich al had verspreid. Ook tref je de plant nog wel eens aan in zogenaamde Ayurvedische preparaten. Ayurveda is een ‘traditionele’ Indiase geneeswijze. Dus nutteloos.
Kennelijk vond de Nederlandse overheid het noodzakelijk om de bevolking te beschermen tegen zoveel onkunde van behandelaars en is het werkzame bestanddeel van de pijpbloem opgenomen in het Warenwetbesluit Kruidenpreparaten. Het is dus al sinds 2001 officieel verboden om te handelen in en te behandelen met de pijpbloem.
[1] Debelle et al: Aristolochic acid nephropathy: a worldwide problem in Kidney International - 2008
