Rabarber

Je houdt er van of je griezelt ervan. Er is meestal geen tussenweg mogelijk. Dat is het geval met rabarber (Rheum rhabarbarum). Het is een plant die al millennia lang wordt gekweekt vanwege zijn eetbare delen. Zijn geschiedenis begon echter als geneesmiddel toen de Chinezen de wortel als een sterk laxeermiddel gebruikten. Pas omstreeks 1600 werd ontdekt dat je de bladstelen als groente kon eten. Het duurde echter tot ver in de achttiende eeuw, voordat rabarber als groente een grotere bekendheid kreeg. In Nederland vond de teelt pas vanaf ongeveer het jaar 1900 plaats.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Rheum, heeft dezelfde oorsprong als het hedendaagse woord ‘reuma’ en komt via het Latijn uit het Oudgrieks: Rheûma (ῥεῦμα) betekent zoiets als ‘iets dat stroomt’ in de betekenis van een rivier of zelfs snot uit je neus. Die laatste betekenis komt al heel dicht in de buurt van de vorm van gekookte rabarber. Het tweede deel, rhubarbarum, is vermoedelijk een Oudgrieks combinatiewoord van ‘Rahā’ (de oude Scythische naam voor de rivier de Volga) wat 'nattigheid' betekent en bárbaros (βάρβαρος) met de betekenis van 'vreemd', 'buitenlands' en 'barbaars'. Dat verklaart de route die de rabarber vanuit China, via de beroemde zijderoute en door de Zuid-Russische steppen heeft afgelegd.

Zoals gezegd kun je van de rabarber alleen de gekookte bladstelen eten. De rest van de plant is behoorlijk giftig en bevat anthraquinone glycosiden en oplosbare oxalaten plus mogelijk calciumoxylaat-kristallen. De werking van oxalaten is ietwat anders dan de meer voorkomende alkaloïden: ze werken meer zoals zware metalen en oxaalzuur wordt bijvoorbeeld gewoon via de urine uitgescheiden. Maar een teveel aan oxaalzuur in de urine leidt onvermijdelijk tot nier- en blaasstenen. Bovendien vormt oxaalzuur met het in het lichaam aanwezige calcium ook nog een slecht oplosbaar zout, calciumoxalaat, en dat wordt ook al aangetroffen in nierstenen. De directe problemen van een teveel aan oxalaten zijn maag- en darmpijnen, brandend gevoel in de mond en keel, hoofdpijn, algemeen gevoel van zwakte, misselijkheid en overgeven, coma en uiteindelijk de dood. Al moet bij het laatste wel opgemerkt worden dat je een behoorlijke hoeveelheid rabarberbladeren opgegeten hebben en het blijkt dat de giftigheid zelfs blijft bestaan na het koken van de bladeren.

Dat de rabarber van oorsprong niet in Europa voorkomt blijkt ook uit het feit dat er hier nauwelijks kennis aanwezig was over de giftigheid. In de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) adviseerde de Britse overheid nog om maar rabarberbladeren te eten als vervanging voor andere niet meer voldoende beschikbare groenten. Het verhaal gaat dat dit weliswaar goedbedoelde advies tot een behoorlijk aantal gevallen van acute vergiftigingen en zelfs dodelijke slachtoffers heeft geleid.