Het eerste jaar vormt het Jakobskruiskruid een groene rozet van scherp getande bladeren dat dicht tegen de bodem groeit. Het tweede jaar groeien een aantal stengels met gele bloemen tot een hoogte van maximaal een meter. Normaal zijn alle kruiskruidigen tweejarige planten, maar het Jakobskruiskruid heeft de vreemde eigenschap om zich te kunnen aanpassen na intensieve begrazing of bemaaiing. Ze worden dan plotseling driejarige planten en schieten daardoor het volgende jaar weer vrolijk op met hun ontelbare zaadjes.
Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Senecio, komt van het Latijnse woord senex dat ‘grijsaard’ of ‘oude man’ betekent en waar we nu het Nederlandse woord ‘senior’ nog in herkennen. De zaadjes hebben, net als de paardenbloem, een grijzig pluisje. In Duitsland heet het geslacht Greiskraut ofwel ‘Grijskruid’. Daardoor is tegelijkertijd de Nederlandse naam van de planten wat raadselachtig, maar toch heeft deze mogelijk eenzelfde achtergrond. Vermoedelijk is het woord ‘kruiskruid’ een beter in de mond liggende versie van ‘grijskruid’ (probeer ‘Jakobsgrijskruid’ maar eens drie keer snel achterelkaar te zeggen en je snapt waarom). Het tweede deel van zijn wetenschappelijke naam, jacobaea, verwijst naar 25 juli. Dat is de feestdag van Sint Jakobus de Oudere en het moment dat de plant zou moeten gaan bloeien. Toenemende klimaatsveranderingen hebben die datum ondertussen al met meer dan een maand vervroegd.
De hele plant is dodelijk giftig, zowel voor mens als dier. De plant zit vol met alkaloïden, maar eentje daarvan is wel heel speciaal. Pyrrolizidine-alkaloïde is een giftige stof die de lever aantast. Een gezonde lever is een orgaan dat giftige stoffen uit het lichaam verwijdert. Onder normale omstandigheden kunnen levercellen zichzelf wel herstellen, maar deze specifieke alkaloïde verhindert dit herstel waardoor de lever voorgoed beschadigd raakt. Gifstoffen kunnen daarna niet meer doelmatig worden verwijderd. Het lastige is dat die alkaloïde ook nog eens cumulatief werkt: het is een echte sluipmoordenaar.
Vee in de wei is vaak slim genoeg om de plant te mijden, maar zit het eenmaal in het hooi verstopt dan is een koe of paard kansloos. Vreemd genoeg lijken schapen de plant soms in kleine hoeveelheden als zelfmedicatie te eten. Het zou een wormendodende werking hebben.
De wind zorgt voor verspreiding van de zaadjes, maar toch was de plant jarenlang vrijwel onvindbaar. Nieuwe vormen van bermbeheer door, bijvoorbeeld, Rijkswaterstaat betekent voornamelijk minder maaien. Van zo’n kans maakt een plant als Jakobskruiskruid dankbaar gebruik.
[Update 20 juni 2024] Het artikel over Jakobskruiskruid was al geschreven in 2007. Pas in 2024 meende landbouworganisatie LTO Noord dat het Jakobskruiskruid wel eens een probleem voor dieren kan gaan opleveren. Zie hier.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten