Antjar (of Giftige Pijlboom)

Als we zijn Chinese naam Jiàndú Mù vertalen dan komen we op de Giftige Pijlboom (Antiaris toxicari). Dichter bij huis, in 'ons' voormalig Nederlands-Indië, werd deze boom antjar (of oepasboom) genoemd. Nog steeds herkennen in deze benaming in de moderne Indonesische versie met ancar. Laten we hem in dit artikel maar antjar noemen, als een eerbetoon aan de Indiërs.

De antjar is een tot 40 meter hoge boom uit de moerbei- en vijgenfamilie, de Moraceae. De soort is eenzaam, want het is de enige soort die erkend wordt binnen het geslacht Antiaris. Vroeger werd aangenomen dat het geslacht Antiaris uit verschillende soorten bestond, maar het wordt nu beschouwd als slechts één variabele soort die verder kan worden onderverdeeld in vijf ondersoorten. De antjar heeft een opmerkelijk brede verspreiding in tropische gebieden, waaronder Australië, tropisch Azië, tropisch Afrika, Indonesië, de Filippijnen, Tonga en diverse andere tropische eilanden. Grappig is dat het formaat van de vrucht afneemt naarmate men van Afrika naar Polynesië reist. De zaden worden verspreid door verschillende soorten vogels en vleermuizen. Het is onduidelijk waar de antjar ooit is ontstaan.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Antiaris, is de verlatijnse vorm van antjar. Het tweede deel, toxicari, verklaart de giftigheid van deze soort. In het Engels betekent toxic 'giftig', maar het is afgeleid via het Latijnse toxicum ('gif') van het Oud-Griekse toxikón (τοξικόν), wat 'pijlgif' betekende. De verwantschap wordt nog duidelijker als je weet dat tóxon (τόξον) 'boog' betekende.

In de 19e eeuw stond het gif van de antjar bekend als ‘een van de meest dodelijke plantaardige producten ter wereld’.

In 1992 is het gif maar eens geanalyseerd[1]. Die analyse onthulde het hartglycoside antiarine, samen met verschillende andere verwante steroïden, in elk van de onderzochte gifmonsters. Ook werd strychnine in verschillende monsters aangetroffen, wat niet zo verrassend is gezien het feit dat pijlgif doorgaans een witches brew is van verschillende plantaardige en dierlijke gifstoffen.

Antiarine heeft een LD50 (de concentratie die nodig is om 50% van de geteste populatie te doden) heeft van 0,11 mg/kg bij zoogdieren, waardoor het zelfs dodelijker is dan het befaamde curare die het met 0,5 mg/kg moet doen. Zo dodelijk is het gif dat de Chinezen het effect beschreven als 'zeven naar boven, acht naar beneden, negen dood', wat betekende dat een slachtoffer niet meer dan zeven passen omhoog kon lopen, niet meer dan acht passen naar beneden of negen passen op een vlakke ondergrond voordat hij dood neer zou vallen.

In getemde vorm heeft het gif van de antjar mogelijk wat toepassingen bij hartproblemen[2].

[1] Kopp et al: Analysis of some Malaysian dart poisons in Journal of Ethnopharmacology – 1992
[2] Mante et al: Anticonvulsant Effect of Antiaris toxicaria (Pers.) Lesch. (Moraceae) Aqueous Extract in Rodents in ISRN Pharmacology - 2013