Wrangwortel

Het geslacht Helleborus of Nieskruid is in ons land voornamelijk vertegenwoordigd door sierplanten, waarvan de al op deze plaats besproken kerstroos (Helleborus nigra) hier wel in onze tuinen groeit en bloeit. Zijn broertje, de wrangwortel (Helleborus viridis) wordt als verwilderde soort al in de 17de eeuw in Nederland genoemd. De wrangwortel is een plant van de Midden-Europese gebergten.

Dat de wrangwortel hier eigenlijk niet echt thuis hoort blijkt uit het feit dat hij in Nederland vrijwel nooit vruchten vormt. Vermoedelijk komt dit omdat de plant zich hier niet spontaan verspreidt en daardoor op elke groeiplaats slechts planten groeien die oorspronkelijk van hetzelfde individu afstammen, zodat kruisbestuiving uitgesloten is.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Helleborus, is een Oudgrieks combinatiewoord van helein (ἑλεῖν) dat ‘vernielen’ betekent en bibrṓskō (βιβρώσκω) dat ‘eten’ betekent. Daarmee zegt de naam dus iets over zijn giftigheid van de plant. Het tweede deel van zijn naam, viridis, is het Latijnse woord voor 'groen' en dat slaat op zijn ongebruikelijke groene bloembladeren.

De wrangwortel is een oud huismiddel tegen wrang, een ziekte van droogstaande koeien. Dit wordt veroorzaakt door een bacteriële infectie in de uier, waardoor geen melk meer wordt geproduceerd. Het heeft een ernstige verdroging van de huid tot gevolg en kan zelfs tot de dood van de koe leiden. Men probeerde de ontsteking door een andere ontsteking te laten verdringen: met een priem werd in de huid van de koe een gangetje gemaakt en daar in werd een stuk van de giftige wortelstok van de wrangwortel geduwd.

De wortel wordt vaak gedroogd toegepast, maar bevat giftige alkaloïden, waaronder nervine, pseudo-nervine en veratridine. En dus, hoewel de wrangwortel een broertje is van de kerstroos (Helleborus Niger), bevat hij weer geheel andere giftige stoffen als de kerstroos. Zo zie je maar: De natuur blijft inventief en onvoorspelbaar.

De wortel is wormenverdrijvend, versnelt je stoelgang, is een laxeermiddel, werkt op je hartritme, is vochtafdrijvend, is een braakmiddel, werkt menstruatiestimulerend, is irriterend en is ontzettend narcotisch. Een papje werd ooit gebruikt als een uitwendig middel tegen schaamluis en andere luizen. Wat niet geheel zonder gevaar was als je de bovenstaande effecten op je lichaam leest.

Normaal gesproken zou je denken dat het woord ‘wrang’ de betekenis van ‘zuur’ heeft, maar het is wrang om hier te moeten vermelden dat juist hier dat net weer niet het geval is. Het woord komt via een omweg van het oud-Noorse woord rangr dat ‘scheef’ betekende. Het oud-Nederlandse woord ‘wrange’ betekende zoiets als een ‘slingerend gewas’ en daardoor vertelt wrang hier iets over de kronkelvorm van de wortel.