Zeevuur

Een plantje dat giftig is en toch is die plant zelf niet de oorzaak van vergiftigingen bij de mens. Een raadsel met een eenvoudig antwoord.

Het probleem is algenbloei van een bepaalde geslacht algen, de Pseudo-nitzschia. Van dat geslacht zijn intussen 58 soorten bekend en 28 daarvan produceren domoïsch zuur. Dat zuur is een neurotoxine en dat zijn gifstoffen die de werking van ons zenuwstelsel in de hersenen negatief beïnvloeden. De informatieoverdracht in ons brein gebeurt via neurotransmitters tussen zenuwcellen. Als die ontregeld raken kan dat potentieel fatale gevolgen hebben.

Domoïsch zuur is zo'n potente neurotoxine dat wetenschappers met enige zorg de omstandigheden in de gaten houden waaronder algen allemaal tegelijkertijd tot bloei komen. Overmatige bloei zorgt namelijk ook voor overmatig afsterven, waardoor er te weinig zuurstof in het water overblijft om een grote hoeveelheid biomassa in stand te houden. Hierdoor kan een grote sterfte onder (bijvoorbeeld) vissen optreden door zuurstoftekorten (hypoxie).

Sommige algen produceren dus domoïsch zuur en tijdens een algenbloei wordt er daardoor extreem veel domoïsch zuur aangemaakt. Die algen (en de restanten daarvan) worden opgeslorpt door zogenaamde filtervoeders, zoals mossels en oesters. Die filteren de voedingsstoffen uit het water. Tegelijkertijd nemen ze dus die neurotoxine op en die wordt in het vetweefsel van de mossel of oester opgenomen. Het stapelt.

Mensen die weekdieren oppeuzelen kunnen daardoor vergiftigd worden. Het levert niet alleen maag- en darmproblemen op, maar ook verwarring en toevallen. Als je voldoende hebt binnengekregen kun je zelfs overlijden. Maar als je er in slaagt de vergiftiging te overleven dan kun je uitkijken naar een levenslang probleem: je korte termijngeheugen is weg. Er bestaan overigens een viertal verschillende vergiftigingsmogelijkheden: Neurotoxic Shellfish Poisoning, Paralytic Shellfish Poisoning, Diarrhetic shellfish poisoning en de hier besproken Amnesic Shellfish Poisoning.

In Nederland wordt sinds 2012 de Alexandrium ostenfeldii aangetroffen. Eerst in de Ouwerkerkse kreek op Schouwen-Duiveland, maar aangezien deze kreek loost op de Oosterschelde is de algensoort ook aangetroffen in de Oosterschelde. En daarmee is de mosselkweek in de Oosterschelde in direct gevaar, want als deze mossels besmet raken dan is de hele sector in gevaar. Dan moeten we weer mossels uit de Waddenzee gaan consumeren. O, wacht...

[Gezonde mosselen uit de Waddenzee-Café 't Noordeke]

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Alexandrium, beschrijft de eerste vindplaats van deze familie, de haven van Alexandrië (Egypte), waar men in 1960 sprak van een 'rood getij' als gevolg van algenbloei. Het tweede deel, ostenfeldii, eert de Deense botanicus Carl Emil Hansen Ostenfeld (1873-1931).

In Engelstalige landen wordt deze soort sea fire genoemd en dus lijkt de Nederlandse soortnaam zeevuur een juiste keuze. De naam zal geen verwarring opleveren met die van de zeevonk (Noctiluca scintillans).