Kruidnagel

De kruidnagel is de gedroogde en nog gesloten bloemknop van de kruidnagelboom (Syzygium aromaticum). Iedereen begrijpt natuurlijk wel hoe de kruidnagel aan zijn naam komt: het is een kruid en hij lijkt op een nagel (spijker). Zelfs in het Engels, waar hij clove heet, betekent de naam via het Franse woord clou ook nagel. Maar de kruidnagel heeft een ontzettend belangrijke invloed gehad op de Nederlandse geschiedenis. Maar daarover later meer.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Syzygium, komt uit het Oudgrieks waar suzúgios (συζύγιος), zoiets als ‘verbonden’ betekent. Het heeft te maken met de paarsgewijze bloeiwijze van de bladeren. Het tweede deel, aromaticum, is uiteindelijk ook al Oudgrieks waar árōma (ἄρωμα) zowel ‘kruid’ als ‘specerij’ betekende en heeft natuurlijk te maken met de sterke aromatische geur.

Dat de kruidnagel zo intens geurt heeft te maken met een aantal etherische oliën waarvan eugenol de belangrijkste component is. Andere belangrijke werkzame stoffen, die men uit de kruidnagel kan destilleren, zijn de essentiële oliën acetyleugenol, bèta-caryophylleen en vanilline. Verder zit er in: crategolisch zuur, enkele tanninen, gallotannisch zuur, methylsalicylaat (dezelfde pijnstiller als die in aspirine) en nog wat flavanoïden en terpenoïden.

De kruidnagel wordt veel toegepast als smaakmaker in voedingsmiddelen. De bekendste daarvan zijn speculaas en rode kool. Na de bereiding worden ze altijd verwijderd omdat ze hun sterke, overheersende smaak blijven behouden. De enige uitzondering op die regel is natuurlijk de eigenwijze Friese nagelkaas.

Door die sterke smaak is het geen wonder dat je moet uitkijken dat je er niet teveel van binnenkrijgt. In kleinere hoeveelheden wordt de kruidnagel nog wel toegepast als pijnstiller bij kiespijn, maar in grotere hoeveelheden krijg je al snel behoorlijk last van je darmen. Kruidnagels kunnen verder leiden tot misselijkheid, overgeven, diarree en het opgeven van bloed. Ernstige gevallen kunnen leiden tot leveruitval en dus geelzucht, pijnlijke ademhaling, verlies van het bewustzijn, hallucinaties en zelfs uiteindelijk de dood.

Vroeger groeiden de kruidnagelbomen alleen op een paar Molukse eilanden en nog steeds komen de meeste kruidnagels uit Indonesië. In het begin van de zeventiende eeuw slaagden de Nederlanders erin om de Molukken op de Portugezen te veroveren (zie hier) en de handel in kruidnagel en nootmuskaat leverde al na korte tijd zoveel op dat daarmee de gouden eeuw werd ingeluid. De Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) werd in 1602 opgericht om de bezittingen in Indië met hand en tand te verdedigen. Er stond zelfs de doodstraf op handel en smokkel van kruidnagels door anderen dan de VOC. Pas in 1700 lukte het de Fransen om de kruidnagelboom op Mauritius en later op Zanzibar (zie hier) aan te planten.