Wit Bilzekruid

We kennen hier in Nederland het (zwart) bilzekruid (Hyoscyamus nigra), maar in Zuidelijk Europa en het daar tegenoverliggende Noord-Afrika groeit een broertje, het wit bilzekruid (Hyoscyamus albus) genaamd. Waar zwart bilzekruid gele kroonblaadjes heeft met een aderennet van violet, moet het wit bilzekruid het zonder dat gekleurde aderennet doen. Wit bilzekruid kan, afhankelijk van de omstandigheden, een eenjarige, tweejarige of zelfs vaste plant zijn. Normaal zal deze ietwat zeldzame soort een centimeter of twitig hoog kunnen worden, maar als hij echt zijn best doet kan hij in uitzonderlijke gevallen tot zo'n 80 centimeter hoog kunnen opgroeien. Deze soort heeft woeste bladeren die aan het blad van diverse koolsoorten doet denken.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Hyoscyamus, is een combinatiewoord uit het Grieks: huos is ‘zwijn’ of ‘varken’ en kuamos is ‘boon’. Samen is dat dus ‘varkensboon’, naar het idee dat varkens de boontjes zouden eten. Het tweede deel, albus, is Latijns en betekent 'wit'.

Het hoeft geen verbazing te wekken dat ook wit bilzekruid boordevol gifstoffen zit. Het is, samen met al zijn broertjes, een van de meest giftige planten die de natuur ons heeft weten voor te schotelen. Die giftigheid is het gevolg van de aanwezigheid van een aantal tropane alkaloïden waaronder scopolamine (hyocine), hyoscyamine en atropine. De effecten van inname van het bilzekruid zijn waanvoorstellingen, verwijde pupillen, rusteloosheid en een rode vlekkerige huid. Gemeld worden bovendien ook hartritmestoornissen, stuiptrekkingen, hevige krampen, gezwollen buik, overgeven, verhoogde bloeddruk, oververhitting, ataxie (een aandoening waarbij iemand de controle over al zijn spieren verliest) en coma. De dood als eindstation van deze vergiftiging is zeer zeker niet uit te sluiten.

In de oudheid werd een extract van wit bilzekruid ingezet om in de toekomst te kijken en om voorspellingen te doen. Het werd ook gebruikt als medicijn tegen 'krankzinnigheid', al dacht men vroeger heel anders over oorzaak en gevolg van dit probleem. Het werd beschouwd als elke vorm van bewustzijnsverandering en niet de pathologische toestand waar we in de moderne context aan denken. Krankzinnigheid werd goddelijk geïnspireerd door Dionysus (wijn), de Muzen en Aphrodite (liefde). Dát was de beste soort waaraan iemand kon lijden en daar kan ik het wel mee eens zijn.

In de Middeleeuwen maakte het deel uit van allerhande toverdranken en interessante bieren. Zonder bilzekruid was de medische wetenschap echter blijven steken in de steentijd, want de plant werd al vroeg toegepast als verdoving bij operaties.